‘Praten over medische fouten begint met je kwetsbaar opstellen’ - DOQ (2024)

Praten over missers, ‘near mistakes’ en medische fouten. We weten dat het belangrijk is, het daadwerkelijk doen is een tweede. Shirin Bemelmans-Lalezari is cardiothoracaal chirurg en coach. In de jaarlijkse Adrienne Cullen-lezing met als thema openheid en kwetsbaarheid deelde zij waardevolle tips voor (jonge) dokters én supervisoren.

Je kwetsbaar opstellen betekent delen wat je voelt, praten over wat je lastig vindt of over de impact van een gebeurtenis. “Maar dat is niet makkelijk, want je stelt je daarmee direct óók kwetsbaar op voor het oordeel van de ander”, schetst Shirin Bemelmans-Lalezari. “Voor een patiënt kan het kwetsbaar zijn om zich uit te kleden voor een arts die je nog nooit gezien hebt. Maar ook om te praten over een diagnose, behandeling of fout. Van artsen vraagt het dan ook om oor en oog te hebben voor de beleving van de patiënt. Mijn tip? Vraag eens wat iemand verwacht van het gesprek. Of aan het eind of je patiënt nog zaken heeft gemist. Dat contact kan een wereld van verschil maken.”

“Gebruik de techniek luisteren – samenvatten – doorvragen”

Cardiothoracaal chirurg en coach Shirin Bemelmans-Lalezari

Compassie tonen

Zeker omdat vertrouwen in de behandelrelatie begint met zorgvuldige communicatie. Dat gaat in de eerste plaats over luisteren. “Wil je het verhaal van de patiënt goed horen, gebruik dan de techniek luisteren – samenvatten – doorvragen”, adviseert Bemelmans-Lalezari. “Ook wanneer het gesprek niet over de ziekte of behandeling gaat, maar over een complicatie of fout.” Een andere voorwaarde is om de mens achter de patiënt te zien. “Om je gevoel te laten blijken, hoef je echt niet mee te huilen. Maar ken wel het verschil tussen medelijden (‘het spijt me voor u’), sympathie (‘ik vind het heel erg voor u’), empathie (‘ik leef met u mee’) en compassie. Bij dat laatste vestig je de aandacht op wat iemand hier en nu voelt en nodig heeft en kijk je wat je kunt doen om de pijn te verlichten.”

Helpende gedachten

In het tweede deel van haar lezing richt Bemelmans-Lalezari zich op de samenwerking tussen opleiders en jonge dokters. “Praten over missers en medische fouten vraagt om een veilige omgeving. Gelijkwaardigheid is hiervoor een belangrijke voorwaarde. Praat niet alleen over medisch-inhoudelijke zaken, maar ga ook in op de gevoelens die bij de ander spelen. Verder kun je zeggen dat dokters over het algemeen perfectionistisch zijn. Jonge dokters hebben hier ook last van. Bij een (bijna)fout krijgen niet-helpende gedachten dan ook snel de overhand: ik kan er maar beter mee stoppen, ik ben niet goed genoeg. Een opleider kan ruimte geven aan deze gedachten, maar vervolgens ook helpende gedachten bespreken. Bijvoorbeeld: op welk deel van je gevoelens en gedachten heb je invloed, en wat zou je een volgende keer anders doen? Bespreek het incident daarna ook medisch-inhoudelijk.”

“Openheid over zaken die anders lopen dan verwacht is altijd goed”

Openheid

Ook een voorbeeld uit eigen praktijk kan helpen, vertelt de cardiothoracaal chirurg. “Je laat zien dat je niet onfeilbaar bent en je bent een voorbeeld als je laat zien dat je leert van fouten.” Dat heeft Bemelmans-Lalezarizelf ook ervaren: “Bij een nachtelijke spoedoperatie kon ik kiezen uit twee constructies. Helaas had de patiënt de volgende dag toch nog een operatie nodig. Ik ben naar het bed toegegaan. Ik heb gezegd dat ik het heel erg vond dat dit gebeurd was en uitgelegd dat ik misschien beter voor de andere constructie had kunnen kiezen. Dat ik die stap zette, was voor de patiënt voldoende. Dat is natuurlijk niet altijd zo. Desondanks is openheid over zaken die anders lopen dan verwacht altijd goed: je functioneert ook als rolmodel voor jonge collega’s. Daar plukken zowel je collega’s als je patiënten de vruchten van.”

Adrienne Cullen overleed in 2018 doordat haar diagnose baarmoederhalskan*er twee jaar te laat ontdekt werd, doordat de uitslag van een weefselonderzoek niet terechtkwam bij de gynaecoloog. Pas na jarenlange juridische strijd bereikte ze dat het UMC Utrecht openheid van zaken gaf. Onder de naam Adrienne Cullen-lezing laat het ziekenhuis nu jaarlijks in maart of april patiënten en medici vertellen over medische missers, om ervan te leren en de zorg veiliger te maken.

Referentie: De lezing van Shirin Bemelmans-Lalezari is terug te kijken via: https://www.umcutrecht.nl/nl/adrienne-cullen-lezing

Lees meer over: